Η Αίγινα λειτούργησε και λειτουργεί ως “μούσα” για εμβληματικές προσωπικότητες που έχουν γράψει ιστορία.
Η Αίγινα υπήρξε πάντα τόπος έμπνευσης για μεγάλους δημιουργούς. Εδινε πάντα την εντύπωση όασης απλότητας και φυσικής ζωής. Η θάλασσα, τα πεύκα και το καθαρό φως, αρκούν για να γίνει η σιωπή, απόλαυση. Η ιστορία της, βαθιά ριζωμένη στον ελληνικό πολιτισμό, χάριζε στους καλλιτέχνες ένα αίσθημα συνέχειας και δύναμης.
Νίκος Καζαντζάκης, συγγραφέας
“Στην Αίγινα βρίσκω την ησυχία που χρειάζεται ο άνθρωπος για να φτιάξει κόσμους”, έγραφε σε επιστολή του ο Νίκος Καζαντζάκης απευθυνόμενος στην πρώτη του σύζυγο, Γαλάτεια. Στην περιοχή «Λιβάδι» της Αίγινας, έξω από τη Χώρα του νησιού, βρίσκεται το σπίτι του Νίκου Καζαντζάκη, το οποίο ο ίδιος αποκαλούσε «Κουκούλι». Θεμελιώθηκε το 1936, στο οικόπεδο που είχε αγοράσει το 1935, μαζί με τον φίλο του Τάκη Καλμούχο. Εκεί, με θέα τη θάλασσα και το βορειοδυτικό άκρο του νησιού, ο Καζαντζάκης έζησε τα χρόνια της γερμανικής κατοχής και ολοκλήρωσε σημαντικά κείμενα, για παράδειγμα η “Αναφορά στο Γκρέκο” ξεκινά ως σημειώσεις που κρατά στο σπίτι του στην Αίγινα γύρω στο 1945: “Καθόμουν στο πεζούλι του Κουκουλιού κι άκουγα τη θάλασσα να φυσάει μέσα μου”. Ενώ για τον “Τελευταίο Πειρασμό”, ο Καζαντζάκης είχε δηλώσει πως το ήσυχο νησί τού επέτρεψε να «ακούσει την εσωτερική φωνή του Χριστού». Τα αγαπημένα του «στέκια» ήταν το λιμανάκι της Χώρας, οι απογευματινοί περίπατοι κατά μήκος της παραλίας στην κατεύθυνση προς τη Σουβάλα, και το ακρωτήρι στα Πλακάκια όπου έβρισκε έμπνευση. Όταν επέστρεφε από την Αθήνα αναρωτιόταν: «Αίγινα o παράδεισος, πώς μπόρεσα κι έφυγα;».
Νίκος Νικολάου, ζωγράφος, χαράκτης και γλύπτης
Γοητευμένος από την Αίγινα και το διαπεραστικό της φως, το 1964 ο Υδραίος Νίκος Νικολάου ακολουθώντας στο νησί τον συμφοιτητή και καλό του φίλο Χρήστο Καπράλο -και τον Τάκη Καλμούχο με τον Νίκο Καζαντζάκη που είχαν προηγηθεί- αγόρασε με τη σειρά του μια έκταση 2,5 στρεμμάτων στα Πλακάκια και εγκαταστάθηκε μεταφέροντας εκεί το εργαστήριό του. Λίγα χρόνια μετά, ο αδελφικός του φίλος Γιάννης Μόραλης, ακολούθησε κι εκείνος, στην κατοικία του Νίκου και της Αγγέλας “το ανοιχτό σπίτι για όλες τις ώρες”. Ενός ανθρώπου για τον οποίο “δεν ήξερες που άρχιζε η Τέχνη του, η ζωγραφική, και που τελείωνε η Τέχνη της ζωής” όπως γράφει ο Γιάννης Νεγρεπόντης. Σύμφωνα με κείμενο της Ιστορικού και Κριτικού Τέχνης και Ανεξάρτητης Επιμελήτριας, Ίρις Κρητικού, σε Δελτίο Τύπου έκθεσης στη σημερινή “Nikolaou residence”, στον πέτρινο πεζούλι στήνονταν συζητήσεις μέχρι το σούρουπο∙ εκεί γεννήθηκε και ο μύθος της «παρέας της Αίγινας» με τον Μόραλη τον Καπράλο και τον Ελύτη. Το 2019 ξεκίνησε η ανακαίνιση του σπιτιού και του περιβάλλοντος χώρου και δημιουργήθηκαν έξι ξενώνες. Η συλλογή των έργων του Νικολάου ανήκει στην οικογένεια της συζύγου του, Αγγέλας Νικολάου, δηλαδή, στον Θοδωρή, την Χριστίνα, την Δάφνη και τον Φίλιππο Ζουμπουλάκη. Την ανακαίνιση της κατοικίας επιμελήθηκε το Αρχιτεκτονικό γραφείο του Θοδωρή Ζουμπουλάκη.
Χρήστος Καπράλος, γλύπτης
“Ο περίπατος στην ακροθαλασσιά στάθηκε για μένα μια αποκάλυψη, παρατηρώντας τα σχήματα που είχαν πάρει οι πέτρες με τον καιρό. Έτσι τις ώρες του μπάνιου γινόταν και η συγκομιδή. Οργώναμε με τη Σούλη (σύζυγος και μούσα του γλύπτη) από το πρωί τα ακρογιάλια φορώντας τα μπανιερά μας και φορτωνόμασταν τις πέτρες σε τσάντες από τους ώμους μας. Το βράδυ, με μια λαμπίτσα συντροφιά, γινόταν η μεταμόρφωση…” γράφει στην αυτοβιογραφία του ο Έλληνας γλύπτης, ένας από τους σημαντικότερους του 20ου αιώνα, όχι μόνο στην Ελλάδα, αλλά και παγκοσμίως.
Στο παραθαλάσσιο εργαστήριο του Καπράλου, μετωπικά στη θάλασσα, σφυρηλατήθηκαν ξύλα και μπρούντζοι που έγραψαν ιστορία. Το πιο σταθερό «στέκι» του ήταν το ίδιο το εργαστήριό του: μια στοά δημιουργίας όπου φίλοι σταματούσαν για καφέ και κουβέντα. Το σπίτι-εργαστήριο σήμερα είναι μουσείο -σε μια σπάνια περίπτωση όπου ο τόπος παραμένει ακριβώς εκεί που δούλεψε ο καλλιτέχνης. Το Μουσείο του Χρήστου Καπράλου βρίσκεται σε μια από τις πιο όμορφες γειτονιές της Αίγινας, στην περιοχή Πλακάκια, τρία χιλιόμετρα από το λιμάνι και άρχισε να λειτουργεί από το 1995, δύο χρόνια μετά το θάνατο του γλύπτη.
Κώστας Βάρναλης, ποιητής, λογοτέχνης
«Ένα απόγευμα πήρα το βαποράκι στον Περαία, την περίφημη “Χρυσώ”, και πήγα πρώτα στην Αίγινα. Είχα σκοπό, αρχίζοντας από την Αίγινα, να ψάξω γύρω-γύρω τον Σαρωνικό όσο να εύρω το κατάλληλο μέρος, για να κουρνιάσω οριστικά. Ήθελα να είμαι πάντα κοντά στην Αθήνα. Στην Αίγινα που πρωτοπήγα, εκεί και έριξα άγκυρα για πάντα…».” Ο μεγάλος Έλληνας ποιητής, παρότι γεννημένος στον Πύργο (Βάρνα) της Ανατολικής Ρωμυλίας, συνέδεσε από το καλοκαίρι του 1921 -και για πολλά καλοκαίρια- τη ζωή και ένα σημαντικό κομμάτι από το έργο του με την Αίγινα. Ο Βάρναλης περνούσε μεγάλα διαστήματα της ζωής του στο νησί, ανάμεσα στη Χώρα και τις κοντινές παραλίες. “Το καφενείο του Βουτέρη στο λιμάνι και η ταβέρνα του Γρηγόρη του Μαλτέζου με τους θαμώνες τους -απλούς, καθημερινούς ανθρώπους του λαού, ψαράδες, ναυτικούς- που πίνουν το καθημερινό «άγιο» κρασάκι τους, αποτελούν ένα μέρος του κόσμου του, που δεν αποφεύγει να συναναστραφεί”. “Καθισμένος εκεί στο καφενείο του «Κόρτε», όπως λεγόταν τότε η περιοχή του μώλου του Άι Νικόλα του Θαλασσινού, γράφει, παρατηρεί, σχολιάζει, διασκεδάζει με παρέες ντόπιων και παραθεριστών, στο σπίτι που νοίκιαζε για τα καλοκαίρια τις δύο καμαρούλες στον επάνω όροφο της κυρίας Όλγας.
Γιάννης Μόραλης, εικαστικός
Το σπίτι-ατελιέ του κορυφαίου Έλληνα εικαστικού δημιουργού του 20ου αιώνα στην Αίγινα σχεδιάστηκε από τον φίλο του και σημαντικό αρχιτέκτονα Άρη Κωνσταντινίδη και κατασκευάστηκε τη δεκαετία του ’70. Έξι μήνες τον χρόνο ο Μόραλης εργαζόταν σε αυτήν την εμβληματική κατοικία. Του άρεσε να πηγαίνει το Πάσχα, συντροφιά με τους φίλους του Νίκο Νικολάου και Χρήστο Καπράλο, και επέστρεφε στην Αθήνα το φθινόπωρο. Ο Μόραλης συνήθιζε να λέει πως στην Αίγινα «τα χρώματα δεν φωνάζουν, αλλά αναπνέουν». Το φως του νησιού γινόταν για εκείνον εργαλείο, σχεδόν αρχιτεκτονικό: διαμόρφωνε τις σκιές στα σώματα, έδινε στις φόρμες του πνοή. Η Αίγινα δεν του προσέφερε μόνο θέα προς τον Σαρωνικό, αλλά και κάτι ακόμη: μια γείωση. Εκεί που στην Αθήνα ή στην Ευρώπη ο Μόραλης ένιωθε την πίεση των προσδοκιών, εδώ μπορούσε να επιστρέψει στην ουσία, ένα πινέλο, ένα τελάρο, την “αναπνοή” της θάλασσας. Οι ντόπιοι τον θυμούνται να περπατά σιωπηλά στο λιμάνι, να παρακολουθεί τα καΐκια και να ανταλλάσσει χαμόγελα χωρίς πολλές κουβέντες. Ήταν ο «κύριος Γιάννης με το τετράδιο», όπως τον φώναζαν τα παιδιά. Στην αυλή του σπιτιού του, οργάνωνε συχνά φιλικά δείπνα και συγκεντρώσεις με άλλους σημαντικούς καλλιτέχνες και φίλους του, όπως ήταν ο Νίκος Νικολάου, ο Νίκος Καζαντζάκης, ο Αλέκος Φασιανός, ο Χατζιδάκις, ο Γιάννης Τσαρούχης, και άλλα φωτισμένα μυαλά της εποχής του.
Κώστας Βαρώτσος, γλύπτης
Από τις αρχές της δεκαετίας του 2000 άρχισε να περνά μεγάλα διαστήματα στην Αίγινα. Σύμφωνα με συνέντευξη του ίδιου, ο καλός του φίλος ο συνθέτης και μαέστρος Γιώργος Ξαρχάκος, τον πήρε τηλέφωνο και του είπε ότι αγόρασε για λογαριασμό του ένα κομμάτι γης στην Αίγινα. Έτσι, το σπίτι και ατελιέ του εξακολουθεί να βρίσκεται στην περιοχή Τζίκι, πάνω σ’ έναν λόφο με θέα τον Σαρωνικό. Εκεί, ανάμεσα σε κυπαρίσσια και φως που αλλάζει κάθε ώρα, ο Βαρώτσος επαναπροσδιορίζει τη σχέση του με τον χώρο και τη διαφάνεια. Για εκείνον, η Αίγινα δεν είναι απλώς τόπος κατοικίας, αλλά ένα αρμονικό σημείο από το οποίο μπορεί να παρατηρεί τον κόσμο. «Εδώ είναι το καταφύγιο, η δουλειά, όλα τα περνάω εδώ, τις καλές και τις κακές στιγμές», είχε πει σε παλιότερη συνέντευξή του. Το σπίτι του είναι γεμάτο φύλλα γυαλιού, σκίτσα και μεταλλικά καλούπια∙ ο ήλιος που περνά μέσα από τα τζάμια μεταμορφώνει τον χώρο σε μια ζωντανή εγκατάσταση. «Εδώ, το φως δεν είναι φόντο, είναι η ίδια η γλυπτική», έχει πει.
Στην Αίγινα γεννήθηκε και η “Πύλη της Αίγινας”, ένα από τα πιο αναγνωρίσιμα έργα του καλλιτέχνη. Τοποθετημένο στην είσοδο του λιμανιού το 2009, το γλυπτό από γυαλί και ατσάλι ύψους περίπου πέντε μέτρων υποδέχεται τους ταξιδιώτες με μια αίσθηση διαύγειας και μετάβασης. Ο ίδιος έχει περιγράψει την έμπνευση του ως μια εικόνα στιγμιαία: καθώς έβλεπε το φως να σπάει στα κύματα, ένιωσε ότι το νησί χρειάζεται μια «πόρτα από φως» , έναν συμβολισμό για την είσοδο σ’ έναν άλλο, πιο καθαρό κόσμο. Ο Βαρώτσος αγαπά τα μικρά καφενεία στο λιμάνι, τις βόλτες στο δρόμο για την Πέρδικα, τη μοναχική θέα από το Όρος.
Ανδρέας Βουρλούμης, ζωγράφος
Το σπίτι του, απέριττο και γεμάτο φως, βρισκόταν κοντά στη Χώρα, σ’ ένα σημείο όπου η θέα απλωνόταν προς το λιμάνι και το Όρος. Σ’ αυτό το δωμάτιο με τα ανοιχτά παράθυρα γεννήθηκαν δεκάδες υδατογραφίες που αποτυπώνουν την Αίγινα σε διαφορετικές ώρες και εποχές: τα χαμηλά σπίτια με τα κεραμίδια, τις ταράτσες, τα καΐκια δεμένα με σκοινιά, τα πεζοδρόμια που πυρώνουν από τον ήλιο. Ο Βουρλούμης δεν ζωγράφιζε την Αίγινα ως καρτ ποστάλ∙ την αποτύπωνε όπως την έβλεπε ο ίδιος, ήσυχη και βαθιά. Στέκι του ήταν συχνά το λιμάνι, εκεί όπου μπορούσε να παρατηρεί τους ψαράδες να ξεμπερδεύουν δίχτυα, τα παιδιά να παίζουν στα πεζούλια και τις σκιές των ιστίων που γλιστρούσαν πάνω στο νερό. Καθόταν διακριτικά σ’ ένα παγκάκι με το μπλοκ στα γόνατα, σχεδιάζοντας γρήγορα, χωρίς να τραβά προσοχή. Όσοι τον γνώριζαν, θυμούνται πως «ζωγράφιζε με βλέμμα που δεν έφευγε ποτέ από το φως». Η Αίγινα για τον Βουρλούμη ήταν το νησί της ώχρας και του αχνοπράσινου, του γαλανού και του χοντροκόκκινου. Το θερινό καταφύγιο αλλά και πνευματική καταφυγή, το νησί των τεσσάρων εποχών και της περισυλλογής. Μια χαρακτηριστική ιστορία λέει πως σε μια συζήτηση με φίλους που τον ρώτησαν γιατί προτιμά να μένει τόσο συχνά στην Αίγινα κι όχι στην Αθήνα όπου ήταν πιο εύκολο να εκθέτει τα έργα του, χαμογέλασε και τους απάντησε: «Εδώ, τα πράγματα έχουν τον χρόνο τους. Ένας τοίχος μπορεί να περιμένει μέρες για να τον καταλάβεις. Στην πόλη δεν προλαβαίνεις να δεις τίποτα.»
Matilda Percy, Interior Designer
«Η Αίγινα σε μαθαίνει την υπομονή. Το φως της είναι δώρο, αλλά το νερό της είναι προσευχή. Η Αίγινα δεν σου ζητά τίποτα, αλλά σου δίνει χώρο να υπάρξεις» γράφει η Αγγλίδα καλλιτέχνιδα. Και αυτός ο χώρος, γεμάτος φως, αέρα και σιωπή, είναι ίσως το πολυτιμότερο έργο τέχνης. Η Βρετανίδα καλλιτέχνις και σχεδιάστρια εσωτερικών χώρων, γνωστή για την ευαισθησία της στην ύλη και στο φως, βρήκε στο νησί αυτό ένα καταφύγιο δημιουργίας. Στον λόφο λίγο έξω από τη Χώρα, μέσα σε έναν παλιό οπωρώνα φιστικιάς, έχτισε ένα σπίτι που οι επισκέπτες περιγράφουν σαν «τόπο ηρεμίας και σκέψης». Η κατοικία της, γνωστή και ως Amber House, δημοσιεύτηκε στο “The World of Interiors” ως υπόδειγμα αρχιτεκτονικής απλότητας. Η Matilda Percy άφησε τον χώρο να μιλήσει: ξύλινα πατώματα, υφάσματα από λινό, αντικείμενα που κουβαλούν μνήμες από ταξίδια και βιβλία. Στις εξόδους της, προτιμά τις πρωινές βόλτες στα χωράφια, τις αγορές στη Χώρα, τα μικρά καφέ όπου την έχουν μάθει οι ντόπιοι και την χαιρετούν με το μικρό της όνομα. Περπατά ως τη θάλασσα με ένα τετράδιο στο χέρι, σχεδιάζοντας τις μεταβολές του φωτός πάνω στα κτίσματα. Συχνά περιγράφει τη στιγμή που ο ήλιος βυθίζεται πίσω από την Πέρδικα ως «την ώρα που όλα γίνονται διάφανα».
Η σχέση της με την Αίγινα ξεκίνησε τυχαία: ένα ταξίδι για λίγες μέρες, που κατέληξε σε αγάπη χρόνων. «Δεν ήθελα να φύγω», έχει πει· «η Αίγινα δεν με εντυπωσίασε, με γαλήνεψε». Αυτή η γαλήνη διαπερνά και τη δουλειά της: κάθε αντικείμενο που σχεδιάζει μοιάζει να κουβαλά λίγη από τη ζεστή σιωπή του νησιού. Στον χώρο της, συχνά φιλοξενεί καλλιτέχνες, συγγραφείς και φίλους που έρχονται για να δουλέψουν, να γράψουν ή απλώς να σκεφτούν, μεταμορφώνοντας το Amber House σε ένα μικρό “artist retreat”.