Η Αθήνα επιχειρεί να ανακτήσει την πρωτοβουλία κινήσεων στην Ανατολική Μεσόγειο εν μέσω τουρκικών αντιδράσεων, γεωπολιτικών τετελεσμένων και ενεργειακής σκακιέρας – Από τον Θαλάσσιο Χωροταξικό Σχεδιασμό και τα πάρκα έως την εκμετάλλευση των υδρογονανθράκων νοτίως της Κρήτης
Στην πολιτική ηγεσία της ελληνικής διπλωματίας ουδέποτε άρεσε να εκδίδει χάρτες όπου αποτυπώνονται διακριτά και επισήμως οι νομικές θέσεις της χώρας περί των εθνικών κυριαρχικών δικαιωμάτων στο Αιγαίο και την Ανατολική Μεσόγειο. Το ίδιο ίσχυε, διαχρονικά, και για τις κινήσεις επί του πεδίου: είναι και αυτές εξίσου σπάνιες.
Τους τελευταίους μήνες όμως και προκειμένου αφενός να εκπληρώσει μια σειρά διεθνών υποχρεώσεων, αφετέρου να απεγκλωβιστεί από τις στρατηγικές κινήσεις της Τουρκίας, η οποία επιχειρεί να περιορίσει τον ελληνικό ζωτικό χώρο στα έξι ναυτικά μίλια των χωρικών υδάτων, η Αθήνα αποφάσισε να πράξει και τα δύο.
Στο – όχι και τόσο – πίσω μέρος του μυαλού των ιθυνόντων του Μεγάρου Μαξίμου είναι, βεβαίως, και η αντιμετώπιση της κριτικής που δέχεται εντός και από τα πέριξ της Νέας Δημοκρατίας.
Κινήσεις στη θάλασσα
Πρώτο βήμα της – ξαφνικής – ενεργοποίησης της εξωτερικής πολιτικής προς την εν λόγω κατεύθυνση ήταν η κατάθεση στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή του Θαλάσσιου Χωροταξικού Σχεδιασμού.
Παρότι προέκυψε σχεδόν εξ ανάγκης, καθώς το πρόστιμο εξαιτίας της καθυστέρησης «έτρεχε», στον χάρτη χαράχθηκαν για πρώτη φορά τα απώτατα δυνητικά όρια της ελληνικής υφαλοκρηπίδας, αλλά και οι συμφωνίες Αποκλειστικής Οικονομικής Ζώνης (ΑΟΖ) με την Αίγυπτο και την Ιταλία.
Για πρώτη φορά καταγράφηκε το σημείο εκκίνησης μιας μελλοντικής διαπραγμάτευσης με τα γειτονικά κράτη για την οριοθέτηση θαλάσσιων ζωνών. Μόλις την περασμένη Δευτέρα ανακοινώθηκαν τα δύο εθνικά θαλάσσια πάρκα, με αυτό των Νότιων Κυκλάδων να συμπεριλαμβάνει το σύμπλεγμα βραχονησίδων της Κινάρου και των Λεβίθων, η κυριαρχία του οποίου αμφισβητείται από την Τουρκία.
Οι απαντήσεις της Αγκυρας στις κινήσεις της Αθήνας ήταν άμεσες και εν πολλοίς αναμενόμενες. Ο τουρκικός Θαλάσσιος Χωροταξικός Σχεδιασμός τέμνει το Αιγαίο στη μέση, ενώ το πάρκο των Κυκλάδων έγινε η αφορμή για να έλθει ξανά στην επιφάνεια η τουρκική θεωρία των «γκρίζων ζωνών», σύμφωνα με την οποία η κυριότητα απροσδιόριστου αριθμού νησιών δεν έχει αποδοθεί στην Ελλάδα «με διεθνείς συνθήκες». Αξιοσημείωτη και η αναφορά στη Διακήρυξη των Αθηνών, με το τουρκικό υπουργείο Εξωτερικών να καλεί την Αθήνα σε αποχή από μονομερείς ενέργειες – άρα εν γένει σε αποχή από κινήσεις επί του πεδίου.
Στον αντίποδα, ο Πρωθυπουργός «αποκάλυψε» στην τελευταία συνέντευξή του στον τηλεοπτικό σταθμό Σκάι ότι προτιμά να παίζει σκάκι με τα λευκά πιόνια. «Θέλω να έχω εγώ την πρωτοβουλία των κινήσεων». Λίγες ώρες πριν, κυβερνητικές πηγές διευκρίνιζαν ότι η οριοθέτηση των θαλάσσιων πάρκων αποτελεί «μία ακόμα στρατηγική κίνηση άσκησης και διαφύλαξης της κυριαρχίας και των κυριαρχικών δικαιωμάτων της Ελλάδας στο πεδίο».
Τα νότια της Κρήτης
Το μέγιστο διακύβευμα όμως για την Αθήνα απλώνεται στα νότια της Κρήτης και δη στις περιοχές πίσω από την ελληνική μέση γραμμή, για τις οποίες έχει ήδη εκφραστεί, ανεπισήμως, το ενδιαφέρον της αμερικανικής ενεργειακής εταιρείας Chevron προς έρευνα και εκμετάλλευση υδρογονανθράκων. Είναι το πεδίο όπου, στην προσπάθειά της να κυριαρχήσει στην Ανατολική Μεσόγειο, η Αγκυρα επιχειρεί να επιβάλει ως τετελεσμένο το τουρκολιβυκό μνημόνιο, αναπτύσσοντας το θεώρημα της «Γαλάζιας Πατρίδας».
Σύμφωνα με ανώτερες διπλωματικές πηγές, η πιθανή ενεργοποίηση της Chevron στα θαλάσσια τεμάχια «Κρήτη-1» και «Κρήτη-2» (θα επιβεβαιωθεί στις 12 Σεπτεμβρίου, όταν και αναμένεται να ανακοινωθούν τα αποτελέσματα του διαγωνισμού) θα λειτουργήσει ως έμμεση αλλά σαφής κατοχύρωση των ελληνικών κυριαρχικών δικαιωμάτων.
Παρά το γεγονός ότι η δραστηριότητα ιδιωτικών εταιρειών δεν παράγει νομικά αποτελέσματα, οι ίδιες πηγές σπεύδουν να εξηγήσουν το σκεπτικό της πολιτικής ηγεσίας του υπουργείου Εξωτερικών: «Ποτέ μια εταιρεία του βεληνεκούς της Chevron δεν θα ξεκινούσε μια τέτοια έρευνα αν δεν ήταν σίγουρη, έπειτα από δικό της έλεγχο, ότι θα κινηθεί απρόσκοπτα. Στο τέλος της ημέρας, όταν υπάρχουν κοιτάσματα είναι η αγορά που καθορίζει τις εξελίξεις».
Ο χάρτης με τις ενεργές και υπό παραχώρηση περιοχές για έρευνες υδρογονανθράκων
Ακόμα και αν η εν λόγω προσέγγιση φαντάζει αρκετά ρηξικέλευθη, στην Αθήνα εμφανίζονται αισιόδοξοι ότι αφενός μια τέτοια εξέλιξη θα αποτελέσει τη δεύτερη – μετά την ελληνο-αιγυπτιακή συμφωνία ΑΟΖ – έμπρακτη αμφισβήτηση του τουρκολιβυκού μνημονίου επί του πεδίου, αφετέρου ότι αποτελεί τη μοναδική, ίσως, οδό για να κινηθεί το ενδιαφέρον του Λευκού Οίκου για την Ανατολική Μεσόγειο.
Το πιθανό ενεργειακό όφελος αλλά και τα έργα διασύνδεσης Ελλάδας – Κύπρου – Ισραήλ βρέθηκαν στο επίκεντρο των τοποθετήσεων της νέας αμερικανίδας πρεσβευτού στην Αθήνα Κίμπερλι Γκίλφοϊλ κατά τη διάρκεια της ακρόασής της στη Γερουσία, με έμπειρους διπλωμάτες να λένε στο «Βήμα» ότι από τη στιγμή που εμφανιστούν στα νότια της Κρήτης πλοία μισθωμένα από τη Chevron θα δημιουργηθούν αναπόφευκτα τετελεσμένα. «Εξ ου και η Τουρκία επιχειρεί διά της Λιβύης (σ.σ.: με τη διπλή ρηματική διακοίνωση διά της οποίας αμφισβητείται η ελληνική μέση γραμμή και κατ’ επέκταση τα κυριαρχικά δικαιώματα) να αποτρέψει τη Chevron και οποιαδήποτε Chevron να πλησιάσει την περιοχή».
Τουρκικές απαντήσεις…
Αν πάντως η Τουρκία πράγματι διστάσει να παρεμποδίσει μια αμερικανική εταιρεία – κάτι που δεν ίσχυσε με την αντίστοιχη ιταλική στην κυπριακή ΑΟΖ –, τίποτα δεν προμηνύει ότι θα μείνει αμέτοχη όταν έρθει η ώρα η Αθήνα να μετατρέψει τη θεωρία επί του πεδίου σε πράξη. Τα έως τώρα δείγματα είναι παραπάνω από αποθαρρυντικά.
Τη μοναδική φορά, τα τελευταία χρόνια, που η Ελλάδα βγήκε στο πεδίο – και μάλιστα για θέμα που δεν αφορά κυριαρχία ή κυριαρχικά δικαιώματα –, τελικά ήταν η Άγκυρα αυτή που επέβαλε τους δικούς της όρους.
Το έργο ηλεκτρικής διασύνδεσης με την Κύπρο έχει ουσιαστικά ανασταλεί, με την Αθήνα να επιλέγει συνειδητά το καλοκαίρι του 2024 να μη στρατιωτικοποιήσει την κρίση της Κάσου. Άρα δεν είναι διόλου απίθανο αντίστοιχες κινήσεις να οδηγήσουν την κυβέρνηση ενώπιον παρόμοιων – και εξαιρετικά κοστοβόρων – εκπλήξεων.
Ο ανεπίσημος χάρτης της ηλεκτρικής διασύνδεσης Ελλάδας – Κύπρου – Ισραήλ που έχει «παγώσει»
…και Eurofighter
Την ίδια ώρα, προβληματισμός επικρατεί στην ελληνική πρωτεύουσα και για την υπογραφή του Μνημονίου Κατανόησης Τουρκίας – Μεγάλης Βρετανίας διά του οποίου, μετά και τη διαφαινόμενη άρση των γερμανικών επιφυλάξεων, ανοίγει ο δρόμος για την αγορά Eurofighter από την Αγκυρα. Το τελευταίο που θα ήθελαν στην Αθήνα είναι να ανατραπεί ο συσχετισμός δυνάμεων στον αέρα, κάτι όμως το οποίο, σύμφωνα με σειρά στρατιωτικών αναλυτών, δεν πρόκειται να συμβεί. Κυρίως διότι τα Eurofighter είναι μαχητικά τέταρτης γενιάς, σαφώς κατώτερα των Rafale και των F-35, ενώ ουδείς γνωρίζει ακόμα πότε θα είναι έτοιμα προς παράδοση στην Τουρκία.
Το μείζον ζήτημα που προκύπτει είναι ότι οι σημαίνοντες ευρωπαίοι παίκτες, αυτοί δηλαδή που διαδραματίζουν πρωταγωνιστικό ρόλο στη σχεδίαση του νέου συστήματος ασφαλείας, κρατούν για την Αγκυρα κεντρικό ρόλο στις εξελίξεις. Η ισχυρή αμυντική βιομηχανία της έχει καταστήσει την Τουρκία απαραίτητο εταίρο στο εγχείρημα της ευρωπαϊκής αμυντικής αυτονομίας, ενώ οι επιμέρους διμερείς συμφωνίες αγοραπωλησιών οπλικών συστημάτων με Ιταλία και Ισπανία είναι ενδεικτικές του βαθμού της τουρκικής επιρροής σε μεγάλες πρωτεύουσες της Γηραιάς Ηπείρου.
Και επειδή ο λόγος γίνεται για το πεδίο, ουδείς μπορεί να αγνοήσει το γεγονός ότι η Αγκυρα δηλώνει πάντα έτοιμη να αναμειχθεί σε οποιοδήποτε μέτωπο θελήσει ή της ζητηθεί. Είτε αυτή είναι η μεταπολεμική Ουκρανία και η Συρία είτε ο Καύκασος και η Λιβύη. Εναντι αυτών, η Αθήνα θα συνεχίσει να προτάσσει το επιχείρημα ότι οποιοσδήποτε εταίρος μπορεί, προφανώς, να συναλλάσσεται με την Τουρκία, αρκεί όμως τα όπλα της Αγκυρας να μην απειλούν κράτος-μέλος της Ενωσης ή σύμμαχο στο ΝΑΤΟ. Μένει να φανεί πόση απόσταση χωρίζει τη θεωρία από την πράξη.