Ο Μητσοτάκης «σκληραίνει το δόγμα» εντός και εκτός – Μηνύματα από Ερντογάν έως… Καραμανλή – 25 μεταρρυθμίσεις έως τέλος του 2025

Πιο σκληρή στρατηγική απέναντι στην Τουρκία υιοθετεί η ελληνική κυβέρνηση, διαπιστώνοντας 19 μήνες μετά την υπογραφή της Διακήρυξης των Αθηνών ότι η Άγκυρα δεν είναι διατεθειμένη να κάνει το επόμενο βήμα για την επίλυση της διαφοράς της οριοθέτησης υφαλοκρηπίδας/ΑΟΖ. Η Τουρκία επιχειρεί να εκμεταλλευτεί τη διαδικασία προσέγγισης, ώστε τα «ήρεμα νερά» να θεωρηθούν το… αντάλλαγμα για εκούσια αποχή της Ελλάδας από την άσκηση των στοιχειωδών κυριαρχικών της δικαιωμάτων.

Η Αθήνα, εν μέσω ενός ιδιαίτερα ρευστού διεθνούς περιβάλλοντος, που ευνοεί την αναζήτηση ισχυρού περιφερειακού ρόλου για την Τουρκία και με την ανοχή που επιδεικνύουν ακόμη και οι Ευρωπαίοι εταίροι λόγω του αναβαθμισμένου στρατηγικού της ρόλου, αναπροσαρμόζει τη στρατηγική της, με στόχο την άσκηση των κυριαρχικών της δικαιωμάτων. Αυτό γίνεται με τρόπο ώστε, μέχρι στιγμής, να αποφεύγονται η ένταση και η κλιμάκωση επί του πεδίου, κάτι που δεν επιθυμεί για πολλούς λόγους η Αθήνα.

Πολύ περισσότερο όταν στον Λευκό Οίκο ο Ντόναλντ Τραμπ δεν ανήκει στους ηγέτες που υπολογίζουν ιδιαίτερα τα επιχειρήματα περί Διεθνούς Δικαίου και Δικαίου της Θάλασσας, αλλά έχει μια περισσότερο συναλλακτική, business-oriented αντίληψη ακόμη και για την επίλυση διακρατικών διαφορών και κρίσεων.

Οι ελληνοτουρκικές σχέσεις έχουν σημαδευτεί τις τελευταίες τρεις δεκαετίες από τέσσερις μείζονος σημασίας τουρκικές κινήσεις: την κήρυξη του casus belli (1995) για το ενδεχόμενο επέκτασης των χωρικών υδάτων της Ελλάδας στα 12 ν.μ., την ανάδειξη της θεωρίας των «γκρίζων ζωνών» με το επεισόδιο στα Ιμια (1996), το Τουρκολιβυκό Μνημόνιο (2019) και τη μονομερή κατάθεση συντεταγμένων για τα εξωτερικά όρια της τουρκικής ΑΟΖ στα όρια της «Γαλάζιας Πατρίδας» (2020).

Η συνέντευξη Μητσοτάκη

Ο πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης, στη συνέντευξή του στον ΣΚΑΪ την περασμένη Τετάρτη, παρουσίασε το πλαίσιο με το οποίο προσεγγίζει πλέον η κυβέρνηση τα Ελληνοτουρκικά:

«Ζητήματα κυριαρχίας η Ελλάδα δεν συζητά με την Τουρκία. Η Ελλάδα δεν πρόκειται να αποδεχτεί ποτέ καμία θεωρία ‘’γκρίζων ζωνών’’ και δεν πρόκειται ποτέ να δεχτεί από την Τουρκία να της υποδείξει τι θα κάνουμε ή τι δεν θα κάνουμε εντός περιοχών ελληνικής κυριαρχίας».

Ο πρωθυπουργός αποκήρυξε το «δόγμα της ακινησίας» στα Ελληνοτουρκικά, αφήνοντας αιχμές και για τη διακυβέρνηση Καραμανλή, και υπερασπίστηκε την πολιτική των «ήρεμων νερών», επισημαίνοντας όμως ότι χωρίς την επίλυση της διαφοράς για την οριοθέτηση υφαλοκρηπίδας/ΑΟΖ δεν μπορεί να υπάρξει εξομάλυνση των ελληνοτουρκικών σχέσεων.

Μάλιστα, δεν απέφυγε να αναφερθεί στα προβλήματα ακόμη και για τη δυστοκία σύγκλησης του Ανώτατου Συμβουλίου Συνεργασίας (που αρχικά είχε προγραμματιστεί για τον Ιανουάριο), παραπέμποντας στη συνάντηση που αναμένεται να έχει με τον πρόεδρο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν στο περιθώριο της Γενικής Συνέλευσης του ΟΗΕ τον Σεπτέμβριο, όπου, όπως είπε, θα τεθούν όλα αυτά τα ζητήματα.

Η Αθήνα πλέον ρίχνει το βάρος της στην προώθηση μέτρων και αποφάσεων που δηλώνουν την άσκηση κυριαρχικών δικαιωμάτων, παρά τις ενστάσεις, προειδοποιήσεις και απειλές της Αγκυρας, αποφεύγοντας όμως πρωτοβουλίες που θα μπορούσαν να δώσουν στην Τουρκία την ευκαιρία για πρόκληση ακόμη και θερμής κρίσης.

Σε ένα συνολικό πλαίσιο, αυτές οι κινήσεις περιλαμβάνουν: την υπογραφή της συμφωνίας μερικής οριοθέτησης ΑΟΖ με την Αίγυπτο, τη συμφωνία ΑΟΖ με την Ιταλία, την επέκταση των χωρικών υδάτων στα 12 ν.μ. στο Ιόνιο, τη διαμόρφωση του πλαισίου για τον Θαλάσσιο Χωροταξικό Σχεδιασμό (η τελική του μορφή και κατάθεση στην Κομισιόν ακόμη εκκρεμεί), την προκήρυξη διαγωνισμού για την αδειοδότηση των οικοπέδων νοτίως της Κρήτης και το Θαλάσσιο Πάρκο των Νοτιοανατολικών Κυκλάδων.

Η κυβέρνηση δηλώνει έτσι ότι δεν προτίθεται να απέχει από την άσκηση κυριαρχικών δικαιωμάτων όσο δεν υπάρχει συμφωνία με την Τουρκία ή τη Λιβύη για τις θαλάσσιες ζώνες, και συγχρόνως μαρκάρει την περιοχή των ελληνικών συμφερόντων βάσει του Δικαίου της Θάλασσας.

Προφανώς, το ενδεχόμενο πρόκλησης επεισοδίου, χωρίς να αποκλείεται, δείχνει απομακρυσμένο, ακόμη και στην περίπτωση εφαρμογής κάποιου περιβαλλοντικού σχεδίου στις βραχονησίδες που περιλαμβάνει το Θαλάσσιο Πάρκο ή λόγω της απαγόρευσης αλιείας σε αυτό (που αφορά εξάλλου χωρικά ύδατα 6 ν.μ.). Ακόμη και η έναρξη ερευνών, εφόσον προχωρήσει η διαδικασία με τη Chevron στα οικόπεδα νοτίως της Κρήτης, μπορεί να προκαλέσει διπλωματικές αντιδράσεις από τη Λιβύη, αλλά δύσκολα θα νομιμοποιήσει την Τουρκία να αναλάβει δράση.

Κίναρος και Λέβιθα

Εξίσου δύσκολο είναι να δικαιολογηθεί στη διεθνή κοινότητα μια ευθεία τουρκική έμπρακτη αμφισβήτηση της ελληνικής κυριαρχίας στη συστάδα των νησίδων της Κινάρου και της Λέβιθας, ανατολικά της Αμοργού.

Η Αθήνα αναμένει τώρα την ανακοίνωση, εκ μέρους της Τουρκίας, των δικών της Θαλάσσιων Πάρκων, που θα ακολουθήσουν τις χαράξεις του χάρτη του τουρκικού Θαλάσσιου Χωροταξικού Σχεδιασμού. Εκεί θα διαπιστωθεί, σε πρώτη φάση, πόσο θέλει να τραβήξει το σχοινί η Άγκυρα και αν θα επιχειρήσει να συμπεριλάβει βραχονησίδες στις οποίες αμφισβητεί την ελληνική κυριαρχία ή θαλάσσιες περιοχές που δυνητικά ανήκουν στην Ελλάδα, κάτι που προφανώς θα προκαλέσει έντονη αντίδραση και εντάσεις.
Το κρίσιμο τεστ όμως είναι οι έρευνες για την πόντιση του καλωδίου ηλεκτρικής διασύνδεσης Κύπρου – Κρήτης.

Τον περασμένο Ιούλιο, σε αυτή την έμπρακτη άσκηση κυριαρχικών δικαιωμάτων της Ελλάδας, η Τουρκία στρατιωτικοποίησε την ένταση αποστέλλοντας πολεμικά πλοία. Στην υπόθεση του καλωδίου, η Τουρκία επιχειρεί την έμμεση αναγνώριση δικαιοδοσίας σε περιοχή που χαρακτηρίζει «τουρκική υφαλοκρηπίδα», απαιτώντας την έκδοση της σχετικής NAVTEX από τον σταθμό της Αττάλειας.

Έναν χρόνο μετά, και παρά τις προσπάθειες που καταβλήθηκαν στις πολλές συναντήσεις του Γιώργου Γεραπετρίτη και του Χακάν Φιντάν, δεν βρέθηκε «τεχνική» ρύθμιση που θα επιτρέπει τη συνέχιση των εργασιών. Και αυτό δημιουργεί μια σοβαρή εκκρεμότητα, όχι μόνο με πολιτικές και διπλωματικές, αλλά και με σοβαρές οικονομικές διαστάσεις.

Με τη Λιβύη η ελληνική κυβέρνηση, έστω και με μεγάλη καθυστέρηση και υπό την πίεση της μονομερούς κατάθεσης εκ μέρους της Τρίπολης των συντεταγμένων των εξωτερικών ορίων της λιβυκής ΑΟΖ, που αποτελεί εφαρμογή του Τουρκολιβυκού Μνημονίου και επικαλύπτει σημαντικό τμήμα της ελληνικής υφαλοκρηπίδας, ξεκίνησε τη διαδικασία αδειοδότησης των οικοπέδων νοτίως της Κρήτης, τα οποία ακολουθούν την ελληνική μέση γραμμή, όπως έχει οριστεί μονομερώς από την Ελλάδα βάσει του Ν. 4001/2011.

Ετσι, εμπράκτως αμφισβητείται το Τουρκολιβυκό Μνημόνιο (όπως έχει συμβεί και με τα οικόπεδα νοτιοανατολικά της Κρήτης) στη λιβυκή πλευρά της οριοθέτησης.

Η λιβυκή αντίδραση

Βεβαίως, το πώς θα αντιδράσει η Λιβύη στη δραματική κατάσταση στην οποία βρίσκεται η χώρα θα φανεί όταν ξεκινήσουν έρευνες στις περιοχές αυτές και αν κάποια στιγμή έρθει η ώρα των δοκιμαστικών γεωτρήσεων. Τότε θα διαπιστωθεί αν η Τρίπολη επιλέξει να προστρέξει εκ νέου στην Αγκυρα για βοήθεια.

Πάντως, το γεγονός ότι αυτή την περίοδο η Λιβύη προστρέχει σε ξένους επενδυτές και ξένες πετρελαϊκές εταιρείες, μεταξύ αυτών και η Chevron, καθώς και άλλες αμερικανικές και ευρωπαϊκές εταιρείες, καθιστά μάλλον δύσκολη την πρόκληση κρίσης μέσω της πρόσκλησης της Τουρκίας για τετελεσμένα επί του πεδίου.

Όμως, όσο η εκκρεμότητα παραμένει, θα αποτελεί ένα «ανοιχτό μέτωπο» για την Ελλάδα. Η προσπάθεια της Αθήνας για έναρξη διαπραγματεύσεων για συμφωνία οριοθέτησης ή παραπομπή στη Χάγη και με την Τρίπολη και με τη Βεγγάζη, την οποία παρουσίασε κατά τις επισκέψεις του ο ΥΠΕΞ Γιώργος Γεραπετρίτης (όπου, μάλιστα, όπως ανέφερε ο κ. Μητσοτάκης, σύντομα θα υπάρξουν συναντήσεις τεχνικών κλιμακίων), δεν είναι καθόλου εύκολη υπόθεση.

Η Λιβύη επιμένει ότι η όποια διαδικασία θα πρέπει να γίνει με την αποδοχή, ως δεδομένου, του Τουρκολιβυκού Μνημονίου, κάτι που η Αθήνα απορρίπτει κατηγορηματικά.

Υπάρχει, βεβαίως, η επιλογή της παραπομπής της υπόθεσης στο Διεθνές Δικαστήριο, με αντικείμενο, εκτός των άλλων, και το αίτημα να αποφανθεί ως προς τη νομιμότητα του μνημονίου.

Προς το παρόν, πάντως, και δεδομένης της πολιτικής κατάστασης στη Λιβύη, θεωρείται εξαιρετικά δύσκολο να υπάρξει πρόοδος σε τέτοιου είδους συνομιλίες. Αφενός διότι οι δύο πλευρές στη Λιβύη επιδίδονται σε πλειοδοσία, αφετέρου διότι ουσιαστικά δεν υπάρχει αξιόπιστος και νομικά έγκυρος συνομιλητής με τον οποίο θα μπορούσε να προχωρήσει μια συμφωνία ή ένα συνυποσχετικό.

Το επόμενο διάστημα θα επιδοθεί στον ΟΗΕ η ελληνική ρηματική διακοίνωση που θα απαντά στις δύο αντίστοιχες της Λιβύης και θα δίνει μια συνολική απάντηση: τόσο για το Τουρκολιβυκό Μνημόνιο όσο και για τη μονομερή αξίωση της Λιβύης επί της υφαλοκρηπίδας νοτίως της Κρήτης.

Εκεί θα δοθούν απαντήσεις και για επιμέρους ζητήματα που ετέθησαν, όπως: η ελληνοϊταλική συμφωνία οριοθέτησης ΑΟΖ, η επέκταση των χωρικών υδάτων του Ιονίου στα 12 ν.μ., η απόρριψη του ισχυρισμού της Τρίπολης ότι τα νησιά δεν δικαιούνται επήρειας σε θαλάσσιες ζώνες και το κλείσιμο του Κόλπου της Σύρτης, κατά παράβαση της σχετικής πρόβλεψης του Δικαίου της Θάλασσας.

Φυσικά, θα υπάρξει και εκτενής παρουσίαση των λόγων που καθιστούν, εκτός από παράνομο, και παράλογο το Τουρκολιβυκό Μνημόνιο. Αυτό το κείμενο, το οποίο προετοιμάζεται προσεκτικά, θα αποτελεί ουσιαστικά και την αφετηριακή θέση της Αθήνας σε οποιαδήποτε διαπραγμάτευση με τη Λιβύη.

Η Αθήνα συνεχίζει τις προσπάθειες ώστε να παγώσει η διαδικασία κύρωσης του Τουρκολιβυκού Μνημονίου από τη Βουλή στο Τομπρούκ, ενώ ακόμη παραμένει σε εκκρεμότητα ο προγραμματισμός της επίσκεψης στην Αθήνα του προέδρου του Σώματος, Ακίλα Σάλεχ, καθώς βρίσκεται σε εξέλιξη η επίθεση φιλίας της Αγκυρας προς την Ανατολική Λιβύη.

Στενή συνεργασία

Πάντως, δεδομένου ότι η Λιβύη έχει στραφεί και εναντίον της Αιγύπτου στο θέμα των θαλάσσιων ζωνών, διαμορφώνεται η ευκαιρία για την ανάπτυξη ακόμη πιο στενής συνεργασίας της Αθήνας με το Κάιρο για την αντιμετώπιση αυτών των αποσταθεροποιητικών κινήσεων που γίνονται με την παρότρυνση της Αγκυρας.

Οι κύριοι Μητσοτάκης και Αμπντέλ Φατάχ Αλ Σίσι στην πρόσφατη τηλεφωνική τους συνομιλία υπογράμμισαν τη σημασία της συνέχισης της συνεργασίας και του συντονισμού των δύο χωρών σε ζητήματα που αφορούν τις θαλάσσιες ζώνες στην Ανατολική Μεσόγειο, προς όφελος της ασφάλειας και της σταθερότητας στην περιοχή, στέλνοντας έτσι ένα καθαρό μήνυμα τόσο στην Τρίπολη όσο και στην Αγκυρα.

Ενα ακόμη ανοιχτό μέτωπο είναι αυτό στην Ε.Ε., όπου η Τουρκία, προβάλλοντας το γεωπολιτικό βάρος της και την ενισχυμένη πολεμική βιομηχανία της, διεκδικεί την παράκαμψη υποχρεώσεων ώστε να επιταχυνθούν οι ευρωτουρκικές σχέσεις.

Σε ό,τι αφορά πάντως το πρόγραμμα επανεξοπλισμού της Ευρώπης, η Αθήνα, όπως ξεκαθάρισε και ο Ελληνας πρωθυπουργός, δεν θα δεχτεί να υπογράφονται συμφωνίες με την Τουρκία που θα της επιτρέψουν τη συμμετοχή στο 65% του έργου, όσο παραμένουν στο τραπέζι οι αμφισβητήσεις της ελληνικής κυριαρχίας.

Και σε αυτή την προσπάθεια θα πρέπει να αντιμετωπιστεί και η στάση αρκετών εταίρων που βλέπουν θετικά την εμπλοκή της γείτονος στην ευρωπαϊκή άμυνα, όπως φάνηκε και στις τελευταίες εξελίξεις με την αγορά των 40 Eurofighter Typhoon από την Τουρκία.