Ο θρύλος της κήρυξης της Επανάστασης του 1821 στις 25 Μαρτίου, κατέχει σημαντική θέση στην ελληνική δημόσια, «επίσημη», Ιστορία. Όπως ακριβώς συμβαίνει με τις περισσότερες ημερομηνίες εθνικών επετείων και άλλων χωρών, όπου για την επιλογή τους πρυτανεύουν πολλά κριτήρια.
Κανονικά, η πρώτη εχθροπραξία με τον οθωμανικό στρατό για αυτό που η Φιλική Εταιρεία ονόμασε «ξεσηκωμό του Γένους των Ελλήνων», έγινε με το πέρασμα του πρίγκιπα Αλέξανδρου Υψηλάντη στη Μολδοβλαχία, στις 22 Φεβρουαρίου του 1821. Εκεί έπεσε η πρώτη ντουφεκιά!
Όμως, ψυχικά και συμβολικά, ο Μοριάς (Πελοπόννησος) έμελλε να παίξει καταλυτικό ρόλο στη διαμόρφωση του εθνικού υποσυνείδητου, αφού εκεί, στα δύσβατα βουνά της αρκαδικής γης, ξετυλίχθηκαν οι δραματικές σκηνές των πρώτων νικηφόρων μαχών και συστάθηκε το πρώτο ελεύθερο ελληνικό κράτος.
Η άποψη για τον θρύλο της Αγίας Λαύρας, το λάβαρο της Επαναστάσεως και τον Παλαιών Πατρών Γερμανό που όρκισε σε αυτό τους οπλαρχηγούς, γνώρισε μεγάλη διάδοση ήδη από τα πρώτα μετεπαναστατικά χρόνια. Η θρυλική αυτή σκηνή αναφέρεται σε πλήθος πηγών και οι καλλιτεχνικές αναπαραστάσεις της αναπαράχθηκαν μαζικά.
Από τον 19ο αιώνα ήδη, ορισμένοι ιστορικοί θεωρούσαν τη διήγηση αυτή φανταστική, ενώ σήμερα, ως επί το πλείστον, δεχόμαστε πως ο θρύλος στερείται ιστορικής βάσης και είναι εμπνευσμένος από τον Γάλλο φιλέλληνα ζωγράφο Φρανσουά Πουκεβίλ. Διδασκόταν ως γεγονός στα ελληνικά σχολεία μέχρι το 1982, αλλά έχει απαλειφθεί από τα νεότερα βιβλία Ιστορίας, στα οποία η 25η Μαρτίου αναφέρεται απλώς ως η καθιερωμένη ημερομηνία εορτασμού της επετείου.
Να σημειωθεί, ωστόσο, ότι τα γεγονότα στην Αγία Λαύρα, συνέβησαν. Δηλαδή, τον Μάρτιο του 1821, όντως συγκεντρώθηκαν στο Μοναστήρι της Αγίας Λαύρας, με προτροπή του μητροπολίτη Παλαιών Πατρών Γερμανού, πρόκριτοι και αρματωλοί και πάρθηκαν αποφάσεις σχετικά με τη στρατολογία αγωνιστών. Κατά ορισμένους μελετητές, μετά την 15η ή 16η Μαρτίου, κανείς από τους αρχηγούς της περιοχής Αχαΐας δεν φαίνεται να βρισκόταν πια στη Μονή. Ο Ιωάννης Κολοκοτρώνης αναφέρει ότι στις 19 Μαρτίου έγινε σύσκεψη στην Αγία Λαύρα, και μετά κατέφυγαν σε ασφαλή μέρη. Την ίδια ημέρα, σύμφωνα με ορισμένες μαρτυρίες, οι συγκεντρωμένοι στην Αγία Λαύρα απέστειλαν μήνυμα στον Πετρόμπεη Μαυρομιχάλη ενημερώνοντάς τον για την έναρξη του αγώνα.
Εδώ αξίζει να σημειωθεί πως και το λάβαρο της Επαναστάσεως υπάρχει και δεν αμφισβητείται το ιερό αυτό κειμήλιο, το οποίο έχει περάσει στην Ιστορία, έστω και ως ιστορικός μύθος. Το Λάβαρο υπήρχε και υπάρχει και έχει μία συναρπαστική ιστορία, που το καθιστά, ούτως ή άλλως, εμβληματικό. Το κέντησαν με τα χέρια τους κοπέλες από τη Σμύρνη και το έστειλαν στην Ελλάδα, ώστε να βοηθήσει με το δικό του τρόπο στην Επανάσταση! Σύμφωνα με το αρχείο της Μονής (κώδιξ 1703), το Λάβαρο αποτελούσε προσφορά των Ελλήνων της Σμύρνης κατά τα τέλη του 16ου αιώνα, καθώς η Σμύρνη ήταν ξακουστή για τις περίφημες κεντήστρες της, ενώ τα χρυσοκέντητα δημιουργήματά της συναγωνίζονταν σε φήμη ακόμη και τα ομοειδή βενετσιάνικα καλλιτεχνήματα.
Μολδοβλαχία: «Μάχου υπέρ Πίστεως και Πατρίδος»
Στη Μολδοβλαχία, στη σημερινή Ρουμανία, τμήμα, τότε, της μεγάλης βυζαντινής Ελλάδας, ξεκίνησε, όπως είπαμε, η Επανάσταση του 1821. Από τα τέλη του 1820, σε σύσκεψη που πραγματοποιήθηκε –και ιστορικά τεκμαίρεται πια– από τους Φιλικούς, λήφθηκε η απόφαση έναρξης της Ελληνικής Επανάστασης, καθώς οι συνθήκες, λόγω της δέσμευσης μεγάλων τουρκικών δυνάμεων στην Ήπειρο εναντίον του Αλή Πασά, θεωρήθηκαν ευνοϊκές. Ξεκινώντας να διαμορφώσουν τους επαναστατικούς σχεδιασμούς τους για την έναρξη των στρατιωτικών επιχειρήσεων, οι Φιλικοί στόχευαν σε μία πανβαλκανική εξέγερση των χριστιανικών λαών της Χερσονήσου σύμφωνα με την ιδέα που πρώτος είχε συλλάβει ο Ρήγας Φεραίος. Οι πρώτες ενισχύσεις δόθηκαν από τους Ρώσους και τον τσάρο, που εξαρχής είδαν ευνοϊκά την εξέγερση των ομόδοξων ορθοδόξων Ελλήνων. Έτσι, στις 22 Φεβρουαρίου 1821 ο Αλέξανδρος Υψηλάντης, επικεφαλής των επαναστατικών δυνάμεων, πέρασε τον ποταμό Προύθο και αποβιβάστηκε στα υπό κατάληψη εδάφη, κηρύσσοντας την έναρξη του εθνικοαπελευθερωτικού αγώνα. Με προκήρυξή του που τιτλοφόρησε «Μάχου υπέρ Πίστεως και Πατρίδος», απευθύνθηκε έμμεσα στις ευρωπαϊκές Αυλές, ταυτόχρονα με την προσπάθειά του να εξυψώσει το ηθικό όλων των υποδούλων Ελλήνων.
Αττική: Ο Ανάλατος και ο Καραϊσκάκης
Η μάχη του Αναλάτου το 1827, στο σημερινό Νέο Κόσμο, ήταν ολέθρια για τους Έλληνες, κυρίως γιατί σε αυτή σκοτώθηκε την πρώτη μέρα της ο ήρωας της Επαναστάσεως Γεώργιος Καραϊσκάκης. Η μάχη δόθηκε για να σπάσει ο κλοιός του Κιουταχή στους πολιορκημένους της Ακροπόλεως, αλλά απέτυχε. Δυστυχώς, Άγγλοι στρατιωτικοί που είχαν εμπλακεί, πια, με το μέρος των Ελλήνων στον πόλεμο κατά των Τούρκων μετά τον εμφύλιο του 1825-26, δεν αξιολογούσαν σωστά το στρατιωτικό πλεονέκτημα του Κιουταχή και επέμεναν για ολομέτωπη αντιμετώπιση, τακτική που δεν ήθελε ο Καραϊσκάκης. Και είχε, τελικά, δίκιο. Η οργάνωση του στρατού του Κιουταχή, το ακμαίο ηθικό του ιππικού του και ασφαλώς ο υπέρτερος αριθμός των δυνάμεων συνέβαλαν στο να συντριβούν οι Έλληνες σε όλη την Αττική, από τα Πατήσια, την Ελευσίνα, τον Ελαιώνα, τον Ανάλατο, τον Πειραιά, έως τα Μεσόγεια.
Κρήτη: Η απελευθέρωση «άργησε»
Η Επανάσταση στην Κρήτη ξεκίνησε τον Απρίλιο του 1821 και κράτησε έως το 1830. Παρά τις επιτυχίες των επαναστατών, η Κρήτη δεν περιελήφθηκε στο νέο ελληνικό κράτος. Η πρώτη απόφαση των Κρητών για συμμετοχή στην Επανάσταση πάρθηκε σε τρεις συσκέψεις που έγιναν στα Σφακιά, ενώ η πρώτη μεγάλη νίκη των επαναστατών σημειώθηκε στις 14 Ιουνίου 1821 στο Λούλο Χανίων, όπου εξοντώθηκε ένα Σώμα γενιτσάρων. Ένα μήνα μετά, στις αρχές Ιουλίου, οι Έλληνες νίκησαν στο χωριό Γάλλος και ανάγκασαν τους Τούρκους, που στόχευαν να καταπνίξουν την επανάσταση στα Σφακιά, να επιστρέψουν στο Ρέθυμνο. Από τότε μέχρι το 1830, στην Κρήτη γίνονται μεγάλες και πολλές μάχες. Δυστυχώς, την εποχή του Ιωάννη Καποδίστρια και παρά την πρόθεση του κυβερνήτη να συμπεριληφθεί η Κρήτη στη Συνθήκη του Λονδίνου στην ελεύθερη Ελλάδα, οι Βρετανοί αντέδρασαν. Επέστρεψαν (προσυμφωνημένα) την Κρήτη στην Οθωμανική Αυτοκρατορία προσωρινά, η Τουρκία έγινε και πάλι κυρίαρχος στην Κρήτη, και την πούλησε στον αντιβασιλέα της Αιγύπτου Μεχμέτ Αλή, ως αντάλλαγμα για τις υπηρεσίες που προσέφερε στο σουλτάνο στη διάρκεια της Επανάστασης, τόσο στην Κρήτη όσο και στο Μοριά!
1838: ο πρώτος εορτασμός
Πριν από 185 χρόνια, τον Μάρτιο του 1838, η «25η Μαρτίου» καθιερώθηκε με διάταγμα του βασιλιά Όθωνα, ως η εθνική εορτή της χώρας μας. Η ημερομηνία είναι ασφαλώς συμβολική και έχει αυξημένο κύρος, καθώς συμπίπτει ο θρύλος της εγέρσεως του λαβάρου της Επαναστάσεως από τον Παλαιών Πατρών Γερμανό με τον εκκλησιαστικό εορτασμό του Ευαγγελισμού της Θεοτόκου. Στο πρώτο εκείνον εορτασμό του 1838, ο Δήμος Αθηναίων, μετά τη δοξολογία, οργάνωσε τρικούβερτο γλέντι που κράτησε μέχρι το πρωί, με τραγούδια και χορούς! Τον πρώτο χορό μάλιστα ενώπιον του Όθωνα και της Αμαλίας έσυρε… γυναίκα! Ήταν η γηραιά Αρβανίτισσα Λέκκα: «Σταματήσατε, παιδιά μου, εις εμέ ανήκει ν’ αρχίσω τον χορό, διότι εις αυτό το έδαφος πρόσφερα δύω ανδρείους αδελφούς και τον μοναχόν υιό μου»!
Άγιον Όρος: Ο Άθως και η προσφορά των Μονών
Η Επανάσταση κηρύχθηκε επίσημα στο Άγιον Όρος στις 23 Μαΐου του 1821, με πανηγυρική δοξολογία στο Πρωτάτο και ύστερα από σύναξη όλων των μοναχών στη Μονή Κουτλουμουσίου. Από όλη τη Χαλκιδική συγκεντρώθηκαν 4.000 πολεμιστές. Παρότι η επανάσταση έληξε άδοξα στις 30 Οκτωβρίου του 1821, η επί έξι μήνες αντίσταση είχε ως αποτέλεσμα την ανακοπή της προέλασης των τουρκικών στρατευμάτων προς τη Νότια Ελλάδα, παρέχοντας ικανό και πολύτιμο χρόνο στους εκεί Έλληνες να οργανώσουν καλύτερα τον επαναστατικό αγώνα της απελευθέρωσης. Οι Μονές παραχωρούσαν κανόνια στους επαναστάτες και μετάφεραν πυρίτιδα από το Άγιον Όρος στις επαναστατημένες περιοχές. Με την εγκατάσταση των Τούρκων στο Όρος για σχεδόν μία δεκαετία, διπλασιάστηκαν οι φόροι στα μοναστήρια, έγιναν φρικτές ακρότητες σε βάρος των μοναχών και λεηλατήθηκαν πολλοί από τους θησαυρούς του.
Βοιωτία: Η μάχη της Πέτρας – Η τελευταία σύγκρουση του αγώνα της Ανεξαρτησίας
Οι περισσότεροι αγνοούμε ότι η τελευταία μάχη του Αγώνα της Ανεξαρτησίας του 1821 δόθηκε στην Πέτρα Βοιωτίας, στο στενό πέρασμα μεταξύ Θήβας και Λιβαδειάς, στις 12 Σεπτεμβρίου 1829. Υπήρξε νικηφόρα, παρά τις παλινωδίες και τις εμφύλιες διαφωνίες που προηγήθηκαν. Η επικράτηση των ελάχιστων Ελλήνων που ακολούθησαν τακτική «Δερβενακίων» ήταν ολοκληρωτική. Η στενή δίοδος που σχημάτιζαν οι όχθες της Λίμνης Κωπαΐδας και του Ελικώνα, έμελλε να γίνει το πεδίο ήττας για 8.000 Τούρκους.
Οι απώλειες σε νεκρούς δεν ήταν μεγάλες, ωστόσο, ένα άλλο χαρακτηριστικό της τελευταίας μάχης του «1821» ήταν ότι οι Τούρκοι, έντρομοι και ενθυμούμενοι τη σφαγή στα Δερβενάκια από τον Κολοκοτρώνη, έσπευσαν να συνθηκολογήσουν! Με τη Συνθήκη που υπογράφτηκε λοιπόν, υποχρεώθηκαν να εγκαταλείψουν τη Στερεά Ελλάδα οι τελευταίες αλλά ισχυρές τουρκικές δυνάμεις. Για πρώτη και μοναδική φορά μάλιστα, επίλεκτη τουρκική δύναμη υποχρεώθηκε να συνθηκολογήσει στο πεδίο της μάχης!
Το κείμενο της συνθηκολόγησης αποτέλεσε ολοφάνερη απόδειξη της επικράτησης των Ελλήνων στη Στερεά Ελλάδα και χρησιμοποιήθηκε έντεχνα από τον Καποδίστρια στις επαφές του με τους διπλωμάτες των Μεγάλων Δυνάμεων, για τη χάραξη των συνόρων του νέου ελληνικού κράτους, πράγμα που έγινε λίγους μήνες μετά, με το Πρωτόκολλο του Λονδίνου, το 1830.
Και σε αυτή τη μάχη, όπως στη Μολδοβλαχία, ένας άλλος Υψηλάντης, ο Δημήτριος αυτή τη φορά, έστω και στο παρά ένα, αναλογιζόμενος ίσως και το «βαρύ» όνομα της οικογένειάς του, αντιμετώπισε τους υπέρτερους Τούρκους. Οι στρατιωτικοί και διπλωματικοί του χειρισμοί εκείνο το διήμερο του 1829 στη Βοιωτία, κατέδειξαν τις ικανότητές του, που μάλλον δεν είχαν την αναγνώριση που άξιζαν. Τελείωσε έτσι με τον καλύτερο δυνατό τρόπο, αυτό που άρχισε 8,5 χρόνια πριν ο αδελφός του Αλέξανδρος στις παραδουνάβιες ηγεμονίες…
Αθήνα – Τρίπολη: Υπάρχει το βαγόνι του Γέρου;
Υπάρχει το απλό και ταπεινό βαγόνι που μετέφερε τα οστά του αρχιστράτηγου Θεόδωρου Κολοκοτρώνη στην Τρίπολη, όπου και αναπαύονται μέχρι σήμερα; Στις 10 Οκτωβρίου 1930, τα οστά του Γέρου του Μοριά μεταφέρθηκαν σιδηροδρομικώς, με απόφαση του Ελ. Βενιζέλου, στην Τρίπολη, τοποθετημένα μέσα σε ειδικά διαμορφωμένο βαγόνι, διακοσμημένο με τα εθνικά χρώματα και με δάφνες.
Ήταν μία φορτάμαξα με αριθμό κυκλοφορίας Ζ11 2317, που κατασκευάστηκε στο βελγικό εργοστάσιο στα τέλη του 19ου αιώνα. Όπως αναφέρουν φίλοι του σιδηροδρόμου, πρόκειται για μία μικρού μεγέθους κομψή κατασκευή από μεταλλικό σκελετό και ξύλινη επένδυση, με χαρακτηριστικό καγκελόφραχτο μπαλκονάκι. Τα ίχνη του βαγονιού με το οποίο μεταφέρθηκαν τα οστά του Αρχιστράτηγου χάθηκαν για πολλά χρόνια, ώσπου ένα τέτοιο βαγόνι βρέθηκε στους Μύλους Αργολίδας, γλιτώνοντας στο παρά πέντε την καταστροφή του!
Μαθαίνουμε ότι το συγκεκριμένο βαγόνι έχει μεταφερθεί στο Σιδηροδρομικό Μουσείο Ελλάδας, στην Αθήνα. Είναι αυτό το ιστορικό βαγόνι; Να είναι αυτό ή ένας ακόμη θρύλος… γεννιέται;
